Tagarchief: Communisme

Het museum van verbroken beloftes

Historisch, Literatuur,

Door Ineke van Erp

Wat een mooie gedachte. Een museum in Parijs waar mensen voorwerpen kunnen brengen met een verhaal over een verbroken belofte. En dit verhaal vertellen ze zelf. Een voorwerp aan dit museum schenken is een manier om te gaan met iets wat is misgegaan in je leven. Achter het glas van de vitrines vermengen zich jaloezie, woede, verlangen, teleurstelling en verdriet.

De romanticus in mij hoopte op mooie verhalen achter de voorwerpen in dit museum. Het gaat echter vooral over de verbroken belofte in het leven van de curator van het museum, Laure Carlysle. Je gaat terug in de tijd, Praag 1985, het leven achter het IJzeren Gordijn tijdens de Koude Oorlog. Laure werkt er als nanny. Ze ontmoet de dissidente muzikant Tomas en wordt verliefd. De liefde bloeit op in de beklemmende wereld van overheidscontrole, verklikkers, telefoontaps, en arrestaties zonder aanklacht. Er is ondergronds verzet, vormgegeven in muziek, theater en poppenspel. In deze wereld raakt Laure verzeild door haar liefde voor Tomas. Maar op haar werk verkeert zij in een andere wereld, haar werkgever is werkzaam voor de inlichtingendienst. Althans, dat denk je. Wat is waar en wat is niet waar? Overal zijn spanningen en bovenal twijfel. Is Tomas de persoon die Laure denkt dat hij is? Wie is nou eigenlijk te vertrouwen?

Ik heb het boek een paar keer weggelegd omdat het zo’n ongemakkelijk beklemmend gevoel geeft. Het is geschiedenis, maar zeer recent! Zo lang is het toch niet geleden? We hebben het hier over Tsjechoslowakije in de periode net voor de Fluwelen revolutie in 1989.  Onder het communistische regime had de bevolking weinig vrijheden.

“Hier is wat geschreven is door de autoriteiten de waarheid, ook al weet iedereen dat het niet klopt, inclusief de autoriteiten zelf”. 

Ook al speelt in dit boek een liefdesverhaal, het gaat vooral over twijfel, schuldgevoel, hoop, onderdrukking, leugens, vergiffenis, bedrog en straf. Eén zin blijft me bij:

“Het virus van angst suisde door haar aderen”.

Dit is een verhaal dat onder je huid gaat zitten.

‘Ik was vijf en wist: wij zijn de vijand’

Biografie, Non-fictie, Waar gebeurd,

Pas na de dood van haar vader realiseerde Jolande Withuis zich dat zij hem nooit goed heeft gekend. In het boek Raadselvader is de schrijfster er -na veel onderzoek -in geslaagd een goed beeld te krijgen van het leven van haar vader, Berry Withuis. Met behulp van het BVD-dossier heeft ze zijn levensgeschiedenis gereconstrueerd.

raadselvaderBerry was nog maar 12 jaar toen zijn vader overleed. Voor hem was dat een reden om het streng gereformeerde geloof de rug toe te keren. Later kwam er een nieuw geloof voor in de plaats, de totalitaire heilsleer van het marxisme-leninisme. Als journalist kreeg hij een baan bij dagblad De Waarheid. Vlak na de oorlog was dat de grootste krant van Nederland, maar al spoedig kalfde de oplage van de voormalige verzetskrant af. De communisten hadden weliswaar aan geallieerde zijde dapper meegeholpen om het nazi regime ten val te brengen, maar in  Nederland werd je na de tweede wereldoorlog als CPN-er met de nek aangekeken. Of zoals de schrijfster het zelf formuleert: ‘Ik was vijf en wist: wij zijn de vijand’.

De communistische heilsleer drukte een zware stempel op het gezin en oud-verzetsman Withuis senior werd scherp in de gaten gehouden door de Binnenlandse Veiligheidsdienst. Hierover werd in het gezin niet gesproken, er werd überhaupt weinig gesproken en zeker niet over gevoelens. Na het vertrek bij de krant werd Withuis schaakjournalist en organiseerde hij simultaans en toernooien. Schaken was voor hem een manier om mensen te ontmoeten zonder daadwerkelijk met hen te communiceren. Te midden van zijn schaakvrienden was hij minder gesloten dan thuis. De laatste ruim 40 jaar van zijn leven heeft hij zich volledig aan het schaken gewijd. Het is een beetje jammer dat de auteur aan deze periode zo weinig aandacht heeft besteed. Schaken was toch zijn lust en zijn leven en zijn belangstelling voor het communisme verdween meer en meer naar de achtergrond.

Toch is Raadselvader een geweldig boek en Jolande Withuis heeft allemaal prachtig opgeschreven. Een boek over een familiegeschiedenis, een levensbeschrijving van haar vader en de rol van het communisme in het Nederland van vlak na de oorlog ineen. En zoals de ondertitel Kind in de Koude Oorlog al aangeeft wordt ook nog eens haar eigen rol en ontwikkeling daarin beschreven. Voorwaar geen eenvoudige opgave!